Często w przestrzeni Internetu przebijają się komentarze, sugerujące, że przechorowanie COVID-19 może wiązać się z długotrwałymi skutkami. Często nie przybliża się o jakie konkretnie skutki chodzi i czy ich wystąpienie jest prawdopodobne. Ustalenia naukowców są w tym zakresie dosyć jednoznaczne: po zachorowaniu na COVID-19 często występują długotrwałe, w tym poważne, konsekwencje zdrowotne.
Na początku roku 2021 w czasopiśmie naukowym Lancet opublikowano preprint (badanie, które nie przeszło jeszcze recenzji peer review) z wynikami metaanalizy zjawiska długoterminowych efektów zachorowania na COVID-19. Zanim opisane zostaną jej wyniki, warto przypomnieć czym właściwie jest metaanaliza i dlaczego, nawet jeśli mowa o preprincie, jego wyniki powinny skłaniać do przemyśleń.
Metaanalizę, którą można określić jako „przeprowadzenie badań dotyczących poprzednich badań” stosuje się, aby osiągnąć większą moc statystyczną, w odróżnieniu od mniej precyzyjnego wskaźnika obliczanego na podstawie jednego badania. Przeprowadzając metaanalizę, badacz musi wielokrotnie dokonywać wyborów, które mogą wpłynąć na wyniki. Wybory te dotyczą na przykład sposobu wyszukiwania badań, wybierania lub wykluczania badań, postępowania z niekompletnymi danymi oraz znalezienia najlepszych sposobów analizowania danych. Samej analizie poziomów wiarygodności zostanie poświęcony osobny materiał, ale warto w tym momencie wiedzieć jakie znaczenie mają wyniki prac dotyczących długotrwałych konsekwencji zdrowotnych po przebyciu COVID-19.
Wracając do powyższego badania, badacze zidentyfikowali łącznie 18 251 publikacji, w tym 82 pełne recenzowane publikacje naukowe, z których 15 spełniało kryteria włączenia, czyli określone wcześniej kryteria jakie musi spełniać badanie by nadawało się do oparcia na nim meta analizy, w tym wypadku, m.in. liczba badanych w danej publiakcji nie mogła być niższa niż 100 osób. Oszacowano częstotliwość występowania 55 efektów długoterminowych, przeprowadzono 21 metaanaliz, do których włączono 47 910 pacjentów. Czas obserwacji wynosił od 15 do 110 dni po zakażeniu wirusem. Wiek uczestników badania wahał się od 17 do 87 lat. Oszacowano, że 80% pacjentów, którzy zostali zakażeni SARS-CoV-2, rozwinęło jeden lub więcej objawów. Pięć najczęstszych objawów to zmęczenie (58%), ból głowy (44%), zaburzenia uwagi (27%), utrata włosów (25%) i duszność (24%).
Czym są długoterminowe efekty COVID-19 (Long-term effects of COVID-19)?
Objawy, oznaki lub nieprawidłowe parametry kliniczne utrzymujące się trzy lub więcej tygodni po rozpoczęciu choroby COVID-19, które nie powróciły do sytuacji wyjściowej, mogą być uznane za długotrwałe skutki choroby. Bardzo istotne jest to, że, choć takie zmiany są najczęściej opisywane u osób, które przeżyły ciężką i krytyczną chorobę to trwałe efekty występują również u osób z łagodną infekcją, które nie wymagały hospitalizacji.
Jak widać na załączonej grafice (wnioski z badania i grafika dostępne pod tym adresem) długotrwałe efekty COVID-19 są bardzo zróżnicowane zarówno jeśli chodzi o działanie na konkretne układy organizmu (m.in. od ból stawów, palpitacje serca, depresja) jak i prawdopodobieństwo występowania (od zmęczenia -58% do objawów paranoi-0.3 %).
Suche procenty i liczby na pierwszy rzut oka nie są przekonywające i mogą nie oddawać skali zagrożenia. Jednak, w celu uświadomienia sobie skali zjawiska (nie w celu wyciągania określonych wniosków czy prób budowania korelacji, gdyż niemożliwe jest proste porównanie tych zjawisk, choćby ze względu na inne próby) porównajmy wyniki tych badań z odnotowanymi w Polsce przypadkami NOP po szczepionkach na COVID-19 (nieprawidłowy odczyn poszczepienny to zasadniczo każdy przypadek zaburzenia stanu zdrowia w okresie 4 tygodni po szczepieniu).
Od pierwszego dnia szczepienia (27.12.2020 r.) do Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgłoszono 13 484 niepożądanych odczynów poszczepiennych, z czego 11 391 miały charakter łagodny – czyli zaczerwienienie oraz krótkotrwała bolesność w miejscu wkłucia. Obecnie wykonano w Polsce 32 923 412 szczepień. Zatem szansa wystąpienia NOP po szczepieniu na COVID-19 w Polsce to obecnie ok. 0,04%.
Zgodnie z przedstawionymi wyżej wynikami, najrzadszy efekt długotrwały przebycia COVID-19 jest prawie 10 razy bardziej prawdopodobny niż jakikolwiek nieprawidłowy odczyn poszczepienny po zaszczepieniu na COVID-19 w Polsce według danych Ministerstwa Zdrowia. Szansa bycia dotkniętym najczęstszym objawem długotrwałym (zmęczeniem) jest ponad 1000 razy większa niż szansa wystąpienia NOP po zaszczepieniu na COVID-19 w Polsce według danych Ministerstwa Zdrowia.
Oczywiście to tylko jedno z setek badań (kilka w poniższej bibliografii) które alarmują o długotrwałych efektach zachorowania na COVID-19, badacze odnajdują w nich wpływ m.in. na układ sercowo-naczyniowy. Co ciekawe pojawiają się również sugestie poparte naukowymi analizami przypadków, że długotrwałe efekty zachorowania na COVID-19 mogą dotyczyć także dzieci, w tym być szczególnie dotkliwe dla dzieci płci żeńskiej.
Kacper Nowina – Konopka
