Czym jest bezwzględne zmniejszenie ryzyka (ARR), a czym względne zmniejszenie ryzyka (RRR) i dlaczego antyszczepionkowcy lubią manipulować tymi wskaźnikami?
W najróżniejszych materiałach o skuteczności szczepień można spotkać się z dwiema rodzajami wartości statystycznych, wskazujących jak szczepionka wpływa na różne ryzyka, które niesie ze sobą COVID-19.
Te wskaźniki to względna redukcja ryzyka (Relative Risk Reduction- RRR) i bezwzględna redukcja ryzyka (Absolute Risk Reduction -ARR), które są obliczane w różny sposób i wynikają z tego skrajnie różne wyniki liczbowe opisujące to samo działanie.
Bezwzględna redukcja ryzyka (ARR) to bezwzględna różnica pomiędzy ryzykiem w grupie kontrolnej (np. tej, w której nie podano szczepionki) i ryzykiem w grupie interwencyjnej (tej, w której podano szczepionkę). Określa bezwzględną wielkość “usuniętego” ryzyka. Pojęcie stosowane w badaniach, w których ekspozycja na dany czynnik lub interwencję zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnego punktu końcowego.
Względna redukcja ryzyka (RRR) to część prawdopodobieństwa (ryzyka) wystąpienia niekorzystnego punktu końcowego “usunięta” w wyniku zastosowania określonej interwencji (leku lub zabiegu).
RRR obliczamy mierząc iloraz bezwzględnej różnicy ryzyka między grupą kontrolną i eksperymentalną (ARR) oraz ryzyka w grupie kontrolnej (np. ARR/ryzyko w grupie, w której nie podano szczepionki).
Tę różnicę celnie tłumaczy film przygotowany przez National Collaborating Centre for Methods and Tools Uniwersytetu McMaster w Kanadzie, który znajduje się pod tym linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=QPXXTE8N4PY&t=260s
[Nie zalecamy szukania losowych filmów na ten temat w Internecie. Często takie materiały są podszyte podprogowym przekazem lub mają przekonywać do pewnej, np. antyszczepionkowej, narracji. Ten film pochodzi z roku 2016, co gwarantuje brak ustosunkowania autorów do pandemii COVID-19.]
RRR, czyli skuteczność, mówi nam o tym, “jak dobrze szczepionka chroni uczestników badania klinicznego przed zachorowaniem lub zachorowaniem na bardzo poważną chorobę.”
W badaniach nad szczepionkami najczęściej wskazuje się właśnie na skuteczność (efficacy), czyli wskaźnik RRR.
Przykładowo, ostatnie badania szczepionki Pfizera dla dzieci w wieku 5-11, wskazując na skuteczność szczepionki na poziomie 90.7%, wskazują właśnie na RRR.
Teraz czas na najważniejsze. Dlaczego antyszczepionkowcy manipulują w kwestii ARR i RRR? Przynajmniej z dwóch powodów.
ARR jest wskaźnikiem bardziej intuicyjnym. Znając ryzyka w obu grupach, do jego obliczenia potrzeba jednej operacji matematycznej (odejmowania). By obliczyć RRR potrzeba dwóch, przy czym druga nie jest wcale intuicyjna. Korzystając wyłącznie z oceny „na pierwszy rzut oka” , ARR klarowniej porównuje dwa ryzyka.
Po drugie, wskaźnik ARR de facto nie mierzy skuteczności szczepionek, czyli faktu, który nie pozwala antyszczepionkowcom zmrużyć oka. Spójrzmy na przykład:
W badaniu bierze udział 20.000 osób. Z pośród nich 10.000 otrzymuje szczepionkę (grupa interwencyjna), a 10.000 placebo (grupa kontrolna).
Załóżmy, że z osób niezaszczepionych (10.000) zachoruje 100 osób, a spośród zaszczepionych (10.000) nikt nie zachoruje (0).
Ile wyniesie ARR?
Odpowiedź brzmi: 1% (ryzyko w grupie interwencyjnej: 0.00 [0%], ryzyko w grupie kontrolnej: 0.01 [1%], zatem różnica pomiędzy grupą kontrolną, a interwencyjną wynosi: 0.01 [1%]).
Ile wnosi RRR (skuteczność szczepionki)?
0.01/0.01=1 (100%).
Jak widać na powyższym przykładzie wskazywanie samego wskaźnika ARR pozwala „ukryć” nawet 100% skuteczność szczepionki.
Pełny ogląd sytuacji zachodzi gdy korzysta się zarówno z ARR jak i RRR. Wskaźniki te mierzą po prostu inne wartości. To, że jeden w danej sytuacji wyniesie 1%, a drugi 100%, nie wskazuje na fałszywość któregokolwiek z nich.
Kacper Nowina – Konopka
