Podczas pandemii COVID-19 nasiliło się zjawisko infodemii. Infodemia, według definicji WHO, to nadmiar informacji, w tym informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd, w środowisku cyfrowym i fizycznym podczas epidemii. Infodemia powoduje dezorientację i skłonność do podejmowania ryzyka, co może zaszkodzić zdrowiu. Prowadzi również do braku zaufania do organów służby zdrowia i osłabia reakcję w zakresie zdrowia publicznego. Infodemia związana z COVID-19 polega na szerzeniu różnych form zniekształconej informacji, od teorii spiskowych po tzw. „fake news”.
W zakres infodemii wchodzi pięć podstawowych pojęć:
- 1. Dezinformacja, czyli celowe szerzenie nieprawdziwych informacji. Przykładem dezinformacji jest potwierdzona w badaniach naukowych dezinformacja dotycząca szczepień, rozpowszechniania przez tzwn. trolii na zlecenie rosyjskich podmiotów, ich działanie ma stworzyć fałszywą równowagę, czyli przekonanie, że obie strony szczepionkowego „sporu”, w tym antyszczepionkowcy, mają porównywalnie trafne argumenty, osłabiając tym samym społeczny konsensus w sprawie szczepień.
- Szerzenie informacji błędnej (eng. misinformation), które od dezinformacji różni się celem nadawcy. Siejąc dezinformację celem jest zawsze wprowadzenie w błąd, w przypadku „misinformation” nadawca nie musi kierować się taką właśnie intencją. Przykładem szerzenia błędnej informacji jest twierdzenie, że szczepionki zwierają kawałki abortowanych płodów.
- Fake newsy czyli fałszywe historie, które wydają się być wiadomościami, rozpowszechniane w Internecie lub za pomocą innych mediów, zwykle tworzone w celu wywarcia wpływu na poglądy polityczne lub jako żart. Wyrażenie to stało się znane na całym świecie przy okazji wyborów prezydenckich w USA w 2016 roku. Przykładem pandemicznego fake newsa jest wskazywanie, że naukowcy odkryli, iż w Izraelu osoby zaszczepione są bardziej podatne na wariant delta SARS-CoV-2 niż niezaszczepieni.
4.Myślenie konspiracyjne (myślenie spiskowe, teorie spiskowe) czyli próba wyjaśnienia szkodliwych lub tragicznych wydarzeń jako rezultatu działań małej, potężnej grupy.
Wyjaśnienia takie odrzucają powszechnie akceptowaną narrację dotyczącą danych wydarzeń, w istocie oficjalna wersja może być postrzegana dodatkowo jako kolejny dowód na istnienie spisku. Teorie spiskowe zyskują na popularności w okresach powszechnego niepokoju, niepewności lub trudności, jak podczas wojen i depresji gospodarczych oraz w następstwie klęsk żywiołowych, takich jak tsunami, trzęsienia ziemi i pandemie. Zjawisko teorii spiskowych trafnie tłumaczy i opisuje Scott A. Reid na łamach Brittanica w artykule dostępnym pod tym linkiem. Obecnie popularne są teorie spiskowe, że wirus został wypuszczony z chińskiego laboratorium czy, że szczepionki to sposób na uzależnienie świata od grupy „Big Pharma”, czyli firm medycznych (w szczególności koncernów farmaceutycznych), które jednoczą siły w celu przejęcia kontroli nad światem.
5. „Malinformation” to z kolei obrazy lub filmy wideo opatrzone etykietą lub opisane jako coś innego niż jest to w rzeczywistości. Przykładem tego typu działania jest sytuacja, która miała miejsce 15 marca 2020 w Australii. Ktoś przerobił ogłoszenia telewizji ABC News poprzez wycięcie kawałka materiału telewizyjnego i wstawienie w to miejsce, łudząco podobnego wizualnie, fragmentu, podczas którego prezenterka mówi, że naukowcy z Uniwersytetu z Quuensland odkryli, że banany pomagają rozwinąć odporność i chronią przed COVID-19. Na pierwszy rzut oka odbiorca nie był w stanie zorientować się, że materiał został przerobiony. Film został wielokrotnie udostępniany w mediach społecznościowych.
Kacper Nowina – Konopka
